سید ابوالقاسم موسوی خویی (زادهٔ ۲۸ آبان ۱۲۷۸ در خوی – درگذشتهٔ ۱۷ مرداد ۱۳۷۱ در کوفه) فقیه، اصولی، مفسر قرآن، متکلم، محقق علم رجال و مرجع تقلید شیعه امامیه بود. او از تأثیرگذارترین و پُرمقلدترین مراجع تقلید شیعه بهشمار میرفت. او استاد اکثر مراجع تقلید شیعی کنونی بهشمار میرود، بهگونهای که بین فقها و مراجع تقلید شیعه از او با عنوان استادُ الفقها و المجتهدین – زعیم حوزوات العلمیه یاد میشود. برخی از شاگردانش او را فقیه اعلم عصر غیبت تا کنون در مذهب تشیع میدانند.[۲] از جمله آثار و تألیفات مهم او میتوان به البیان فی تفسیر القرآن در زمینهٔ تفسیر و مُعجم رجال الحدیث در زمینهٔ رجال اشاره کرد.
پس از مرگ سید محسن حکیم در سال ۱۳۴۹ خورشیدی او مرجعیت بیشتر شیعیان جهان را دارا شد و با پول خمسی که به وی پرداخت میشد، حوزههای علمیهٔ فراوانی تأسیس کرد و کمکهای بشردوستانهٔ بسیاری را به مردم خاورمیانه و جنوب آسیا فرستاد. در جنگ ایران و عراق بیطرف ماند و به کمک مردم غیرنظامی هر دو طرف پرداخت.
او فعالانه به آزادی سید روحالله خمینی از زندان پس از حمله به مدرسهٔ فیضیه کمک کرد. مخالف روابط صمیمانهٔ روحانیون با دولت بود و روابط دیپلماتیکی با حکومت پهلوی داشت تا بتواند آنها را موعظه کند. اگرچه در ابتدا با تعطیلکردن درسهای خود در نجف، همبستگی خود را با انقلاب ۵۷ ایران نشان داد، پذیرفتن دیدار با فرح پهلوی روابط او را با انقلابیون تیره کرد. خویی با انتقاد شدید هواداران خمینی روبرو بود، از این جهت که او برداشت خمینی از ولایت فقیه را رد میکرد. او ولایت فقیه را محدود به ولایت بر یتیم، مسکین، و سفیهان میدانست. خویی در تلگرافی به خمینی، با خطاب قراردادن او با عنوان «حجتالاسلام»، تعبیر او را از ولایت فقیه به چالش کشید. پس از این روابط آن دو به سردی گرائید ولی به دشمنی آشکار تبدیل نشد.
روابط خویی با دولت وقت عراق نیز تیره بود و در اوایل دههٔ ۸۰ میلادی، اموال او مصادره و چندی از شاگردانش دستگیر، شکنجه، و کشته شدند. در جریان حمله عراق به کویت، او شیعیان را از خریداری کالاهایی که از کویت آورده شده بودند منع کرد. خویی همچنین در پاسخ به یک سؤال فقهی فتوا داد که نماز خواندن سربازان عراقی در خاک کویت باطل است چون زمین غصبی است؛ در خیزش شعبانیه شیعیان، او حمایت خود را از مجلس اعلای اسلامی عراق اعلام کرد که در قبال آن صدام حسین وی را تا آخر عمرش در حبس خانگی نگه داشت.
علیرغم فعالیتهای سیاسی، خویی بیشتر با تحقیقات مذهبی اش و شاگردانی که تربیت کرد شناخته میشود.[۱] اولین بار در جشنواره حقیقت فیلم مستند-پرتره آیت الله ساخته سید مصطفی موسویتبار اکران شد.